Charakterystyka ekologiczna jeziora oraz propozycje jego ochrony na przykładzie Jeziora Kortowskiego

Tytuł: Charakterystyka ekologiczna jeziora oraz propozycje jego ochrony na przykładzie Jeziora Kortowskiego 

Autor/wykonawca: dr Joanna Pakulnicka, mgr Krzysztof Lewandowski

Zajęcia stanowią cykl obejmujący 9 godzin łącznie przewidzianych na okres maj-czerwiec
1) Charakterystyka morfologiczna i siedliskowa jeziora oraz metody badań hydrobiologicznych (zajęcia terenowe – 3 godz.)
2) Co żyje w jeziorze - oznaczenie zebranych hydrobiontów. Struktura biotyczna fauny jeziora (zajęcia laboratoryjne - 3 godz.)
3) Wpływ sukcesji na kondycję ekologiczną jezior oraz możliwości ich renaturalizacji. Ocena stanu ekologicznego jeziora oraz próba stworzenie różnych rozwiązań rekultywacji jeziora, sprawozdanie z zajęć (wykład wprowadzający +zajęcia dyskusyjne – łącznie 3 godz.)

Umiejscowienie w cyklu naukowym: hipotezy i planowanie badań, eksperymenty i obserwacje, wyciąganie wniosków, pisanie sprawozdania,

Zalecany wiek uczestników: gimnazjum

Typ (forma) zajęć:  wykład, zajęcia terenowe, zajęcia laboratoryjne (mała grupa),

Wprowadzenie 
Jeziora są bardzo ważnym elementem sieci hydrograficznej naszego regionu (województwa). Ich obecność związana jest z fazą ostatniego zlodowacenia. Są to ekosystemy bardzo dynamiczne, podlegające zjawisku naturalnej sukcesji prowadzącej do ich „starzenia się” . Zjawisko to nasila się pod wpływem różnorodnej działalności człowieka, zwłaszcza w bezpośredniej zlewni jeziora. Wraz z dojrzewaniem zbiornika, zmianie ulegają nie tylko jego czynniki środowiskowe, ale przede wszystkim zasiedlające je biocenozy. Wyraźna przebudowa składu faunistycznego, prowadzi zwykle do degradacji, ustępowania wrażliwych organizmów, tzw. indykatorów biologicznych” oraz pojawiania się gatunków eurytopowych.
Cykl proponowanych zajęć ma na celu zapoznanie z problematyką badań oraz metodami pracy hydrobiologa, wskazanie związku między stanem troficznym i ekologicznym jeziora a gospodarką w zlewni i użytkowaniem jeziora, uwrażliwienie na potrzebę poszanowania środowiska przyrodniczego oraz zapoznanie z możliwościami i potrzebą poprawy stanu ekologicznego jezior.

Cele (zajęć)
Ogólnym celem zajęć jest zapoznanie uczniów ze możliwościami oceny kondycji ekologicznej jeziora na podstawie zasiedlających go organizmów oraz sposobem rekultywacji jezior. Celem szczegółowym jest porównanie fauny bentosowej w trzech strefach litoralu o różnej trofii (zebranie materiału do analizy oraz analiza materiału ze szczególnym zwróceniem uwagi na gatunki wskaźnikowe). Uczniowie przygotują projekt, w którym przedstawią status ekologiczny jeziora oraz zaproponują sposoby prowadzące do dalszej jego ochrony lub renaturalizacji.

Zakładane efekty 
W: Uczeń zostanie zapoznany z metodami pracy hydrobiologa. Pozna słownictwo hydrobiologiczne. Zapozna się ze strukturą przestrzenną jeziora oraz czynnikami, które ją determinują. Zapozna się z różnorodnymi wskaźnikami przydatnymi przy ocenie biocenozy. Pozna sposoby rekultywacji jezior.

U: Uczeń rozróżnia strefy jeziora oraz wyróżnia żyjące w nich formacje ekologiczne flory i fauny. Umie prowadzić eksperyment terenowy oraz posługiwać się sprzętem optycznym. Rozpoznaje taksony wyższej rangi, w tym gatunki wskaźnikowe. Analizuje i interpretuje uzyskane wyniki oraz przedstawia je w postaci krótkiej prezentacji pisemnej lub multimedialnej.

KS: Aktywnie uczestniczy w pracy grupowej

Potrzebne materiały i pomoce dydaktyczne 
Sala 316 (Plac łódzki 3). Niezbędne zakupy: bibuła pod mikroskop, alkohol etylowy, kartki papieru kratkowanego A3, ołówki, mierniki (odczynniki) do pomiaru parametrów hydrochemicznych.

Przebieg zajęć 
1. Charakterystyka morfologiczna i siedliskowa jeziora oraz metody badań hydrobiologicznych (zajęcia terenowe – 3 godz) Uczniowie będą uzupełniali szkic mapy przedstawiającej jezioro oraz jego zlewnię. Wyróżnią i zaznaczą miejsce i zasięg występowania określonych typów litoralu jezior oraz ocenią strefową strukturę rozmieszczenia roślinności w fitolitoralu (rośliny błotne, oczerety, nymfeidy, elodeidy oraz rośliny bezkwiatowe – zebranie pomiarów). Praca w podgrupach - uczniowie będą zaangażowani w opisywaniu siedliska badawczego, pobieraniu prób faunistycznych i hydrochemicznych z trzech wybranych siedlisk, przebieraniu próby i konserwowaniu materiału oraz etykietowaniu próby i przeniesieniu materiałów i sprzętu do pracowni.

2. Co żyje w jeziorze - oznaczenie zebranych hydrobiontów. Struktura biotyczna fauny jeziora (zajęcia laboratoryjne - 3 godz.) Uczniowie przy użyciu mikroskopów i kluczy do oznaczania samodzielnie oznaczą materiał faunistyczny zebrany na wcześniejszych ćwiczeniach w terenie oraz wspólnie zestawią materiał całej grupy. Uczniowie na podstawie dostępnych materiałów określą przynależność opisanych gatunków do grup troficznych i ekologicznych. Zastosują także wybrane wskaźniki biocenotyczne do opisu struktury biocenoz jeziornych oraz do wzajemnego porównania biocenoz poszczególnych siedlisk jeziora.

3. Wpływ sukcesji na kondycję ekologiczną jezior oraz możliwości ich rekultywacji. Ocena stanu ekologicznego jeziora oraz próba stworzenie różnych rozwiązań rekultywacji jeziora (wykład + zajęcia dyskusyjne – łącznie 3 godz.). Opracowanie materiałów: Uczniowie na podstawie uzyskanych wyników opiszą kondycję ekologiczną jeziora oraz wskażą najlepszy sposób na jego renaturalizację. Praca w dwóch grupach, tworzenie dwóch różnych rozwiązań rekultywacji jezior.
Podsumowanie w formie debaty „co lepsze biomanipulacja czy rekultywacja techniczna” – projekt dla jeziora. Uczniowie przygotują sprawozdanie z zajęć.

Czy przewidywana jest forma jakiegoś sprawozdania z wykonania eksperymentu (obserwacji)? Sprawozdanie w formie pisemnej. Możliwość wykonania sprawozdania w postaci prezentacji multimedialnej.

Czy autor/wykonawca będzie mógł udzielić konsultacji po zajęciach w ramach Klubu Młodego Odkrywcy (internetowo) lub formie Żywej Biblioteki (konsultacje bezpośrednie lub internetowe)? - Jak najbardziej.